نگاهي به انتخابات رياست جمهوري در ايران
طي سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران تا 1384، جمعاً 25 بار به آراء مردم مراجعه شده است. از برگزاري اولين همه پرسي كه 12 فروردين 1358 براي برقراري نظام جمهوري اسلامي در كشور ترتيب يافت، تا نهمين دوره انتخابات رياست جمهوري كه در سوم تير 1384 برگزار شد، 25 بار انتخابات برگزار شده است: رفراندوم جمهوري اسلامي، انتخابات مجلس خبرگان، انتخابات دو مرحله‌اي هر يك از دوره‌هاي مجلس شوراي اسلامي، انتخابات مياندوره‌اي مجلس، انتخابات شوراهاي شهري و انتخابات رياست جمهوري و... طي 26 سال پس از پيروزي انقلاب اسلامي، به طور متوسط سالي يك بار به آراء مردم رجوع شده است. حتي شكل‌گيري و پيروزي انقلاب و سقوط رژيم ستمشاهي نيز به نوعي مراجعه به آراء مردم بود. از اين منظر، مردم‌گرايي پديده‌اي است كه عمري به درازاي عمر انقلاب دارد.
از مجموع همه‌پرسي‌ها و انتخابات برگزار شده تا سال 1384، نه مورد آن مربوط به انتخابات رياست جمهوري بود. مردم ايران، روز سوم تير 1384 براي نهمين بار جهت گزينش فردي براي احراز مقام رياست جمهوري به پاي صندوقهاي راي رفتند. اولين انتخابات رياست جمهوري
اولين انتخابات رياست جمهوري در ايران، روز 5 بهمن 1358 به فاصله يك سال پس از پيروزي انقلاب اسلامي برگزار شد. اين انتخابات در شرايطي برگزار شد كه دولت موقت مهندس مهدي بازرگان استعفا داده و مديريت نظام بر عهده شوراي انقلاب محول شده بود. ابوالحسن بني صدر، سيد احمد مدني، حسن حبيبي، داريوش فروهر، صادق طباطبائي، محمد مكري، كاظم سامي و صادق قطب‌زاده كانديداهاي شاخص اولين دوره انتخابات رياست جمهوري بودند. در اين انتخابات از مجموع بيش از 14 ميليون راي مأخوذه، بني‌صدر با بيش از 10 ميليون رأي به عنوان نخستين رئيس جمهوري انتخاب شد. بني‌صدر فارغ‌التحصيل رشته اقتصاد از دانشگاههاي فرانسه بود. او كه 20 سال از عمر خود را در فرانسه گذرانده بود، در بهمن 1357 با هيئت همراه امام خميني(ره) به تهران آمد و با مصاحبه‌ها و مناظره‌هاي سياسي‌اش چهره‌اي شاخص شد.
رياست جمهوري بني صدر رسماً از 15 بهمن 1358 كه وي در برابر امام خميني(ره) سوگند ياد كرد، آغاز شد. در مراسم تنفيذ رياست جمهوري، امام خميني(ره) طي سخناني فرمودند: «من از آقاي بني صدر مي‌خواهم كه مابين قبل و بعد از رياست جمهوري در احوال روحي ايشان تفاوتي ايجاد نشود.» امام افزودند: «تنفيذ و نصب اينجانب و رأي ملت مسلمان ايران محدود است به عدم تخلف ايشان از احكام مقدسه اسلام و تبعيت از قانون اساسي.»
با اين حال و عليرغم اين هشدارها، رياست جمهوري بني‌صدر تنها 17 ماه به طول انجاميد. وي در طول اين مدت از يكسو با ميدان دادن به سازمان مجاهدين خلق (منافقين) و ديگر گروههاي ضد انقلاب سبب تقويت آنان گرديد و از سوي ديگر در برابر اكثر مصوبات مجلس شوراي اسلامي، قوه قضائيه، شوراي نگهبان و برخي ديگر از نهادهاي برخاسته از انقلاب ايستادگي كرد. با تكروي‌ها، انحصارطلبي‌ها و قانون شكني‌هايي كه بني‌صدر داشت ، ذهن نيروهاي معتقد به انقلاب و امام نسبت به وي بدبين شد؛ همچنين كندي و كارشكني‌هايي كه وي در جبهه‌هاي جنگ تحميلي از خود نشان داد امام و مردم را نسبت به خود نا اميد ساخت. اين عملكرد باعث شد تا امام خميني(ره) طي حكمي وي را از سمت فرماندهي كل نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران بركنار سازند. چند روز پس از بركناري بني‌صدر، ساختمان مركزي حزب جمهوري اسلامي توسط عوامل سازمان مجاهدين خلق (منافقين) در جريان يك بمب‌گذاري منفجر شد و آيت‌الله بهشتي همراه با 72 نفر از مسئولان مملكتي به شهادت رسيدند. پس از اين حادثه بني‌صدر تا لحظه فرار از ايران، مخفي شد.
امام خميني 10 روز پس از اين حكم، با حكم ديگري بني صدر را از مقام رياست جمهوري نيز عزل كردند. اين حكم در پاسخ به نامه آقاي هاشمي رفسنجاني رئيس وقت مجلس شوراي اسلامي صادر شد. متن نامه آقاي هاشمي رفسنجاني و پاسخ امام خميني به شرح زير است:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم محضر شريف حضرت آيت‌الله العظمي امام خميني ادامه الله ظله
محترما به عرض مي‌رساند مجلس شوراي اسلامي در جلسه مورخ 31/3/1360 پس از بحث و بررسي با حضور 190 نفر به شرح زير: آراء موافق 177 نفر - راي مخالف 1 نفر - آراء ممتنع 12 نفر در مورد آقاي سيد ابوالحسن بني صدر بر اين قرار گرفت كه آقاي ابوالحسن بني صدر براي رياست جمهوري اسلامي ايران كفايت سياسي ندارد. به موجب اصل 110 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مراتب براي اتخاذ تصميم به خدمت امام عظيم الشان گزارش مي‌گردد.
نويسنده : موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي رئيس مجلس شوراي اسلامي
اكبر هاشمي رفسنجاني بسم الله الرحمن الرحيم
پس از راي اكثريت قاطع نمايندگان محترم مجلس شوراي اسلامي مبني بر اينكه آقاي ابوالحسن بني صدر براي رياست جمهوري اسلامي ايران كفايت سياسي ندارد، ايشان را از رياست جمهوري اسلامي ايران عزل نمودم. اول تير 1360
روح الله الموسوي الخميني بني صدر يك ماه پس از عزل توسط امام خميني(ره)، از كشور گريخت. وي هفتم مرداد 1360 همراه با مسعود رجوي رييس سازمان مجاهدين خلق (منافقين) تهران را به قصد پاريس ترك كرد. فرار بني صدر يك ماه پس از خلع وي از رياست جمهوري توسط امام و 5 روز پس از انتخاب شهيد محمد علي رجايي به رياست جمهوري اسلامي ايران صورت گرفت. بني صدر ساعت 22 چهارشنبه هفتم مرداد 1360 با يك فروند هواپيماي بوئينگ 707 به خلباني سرهنگ معزي ـ خلبان ويژه شاه ـ از كشور گريخت. معزي در ماه دي 1357 پس از آن كه شاه را به مصر و سپس به مراكش برد، دربازگشت از مراكش با تظاهر به جانبداري از انقلاب اسلامي به ايران بازگشت. بني صدر هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد براي فرار از كشور، سوار بر اتومبيل وانت و ملبس به لباس زنانه بود.
بني صدر، 5 بهمن 1358 به رياست جمهوري رسيد،20 خرداد 1360 با حكم امام از فرماندهي كل قوا بركنار شد، اول تير 1360 به دنبال تصويب طرح عدم كفايت سياسي در مجلس شوراي اسلامي و به حكم امام خميني(ره) از رياست جمهوري عزل شد و هفتم مرداد 1360 از ايران گريخت. دومين انتخابات رياست جمهوري
دوم مرداد1360، محمد علي رجايي در جريان دومين انتخابات رياست جمهوري، با به دست آوردن بيش از 13 ميليون رأي مردم، دومين رييس جمهوري ايران شد. اين دور از انتخابات در شرايطي برگزار شد كه يك سال از شروع جنگ تحميلي عراق عليه ايران مي‌گذشت و بخشهايي از غرب و جنوب تحت اشغال متجاوزين عراقي بود. از يكسو حذف بني صدر، به جبهه‌هاي راكد شده جنگ تحرك تازه‌اي بخشيده بود و روحيه و قدرت مقاومتي نيروهاي ايران در برابر دشمن افزايش يافته بود، و از سوي ديگر نيروهاي معتقد به خط امام در عرصه داخلي جان دوباره يافته بودند. در چنين شرايطي محمد علي رجايي توانست با فاصله زيادي سه رقيب ديگر خودـ عباس شيباني، حبيب الله عسگراولادي و علي اكبر پرورش ـ را با به دست آوردن بيش از 13 ميليون از مجموع 7/14 ميليون آراء اخذ شده، پشت سرگذارد. محمد علي رجايي كه چهره فرهنگي و از معلمان باسابقه آموزش و پرورش تهران بود، ابتدا وزارت آموزش و پرورش را عهده‌دار شد و سپس در 1359 ش. به نمايندگي مردم تهران وارد مجلس شوراي اسلامي شد. او در 18 شهريور 1359 به نخست وزيري و پس از عزل بني صدر به رياست جمهوري رسيد. اما اين مسئوليت تنها يك ماه دوام آورد و در هشتم شهريور 1360 محمد علي رجايي همراه با محمد جواد باهنر ـ نخست وزيرـ بر اثر انفجار بمبي كه در ساختمان نخست وزيري كارگذارده شده بود، به شهادت رسيدند. اين حادثه از جمله حوادث تروريستي سال 1360 بود كه سازمان مجاهدين خلق (منافقين) مرتكب مي‌شدند. حادثه هشتم شهريور، دو ماه پس از حادثه هفتم تير به وقوع پيوست. رجايي و باهنر، هر دو هنگام شهادت 48 سال داشتند. باهنر نيز طي 5/2 سالي كه از پيروزي انقلاب اسلامي مي‌گذشت، مسئوليتهايي از جمله عضويت در شوراي انقلاب، نمايندگي مردم كرمان در مجلس خبرگان، نمايندگي مردم تهران در مجلس شوراي اسلامي، وزارت آموزش و پرورش و دبير كلي حزب جمهوري اسلامي را برعهده داشت. او پس از انتخاب محمد علي رجايي به رياست جمهوري، به نخست وزيري جمهوري اسلامي ايران برگزيده شد. سومين انتخابات رياست جمهوري
سومين دوره انتخابات رياست جمهوري نيز در شرايطي برگزار شد كه كشور در اوج بحران سياسي قرار داشت. تداوم جنگ تحميلي و نياز نيروهاي جبهه به حمايتهاي لجستيكي، انساني و همچنين تشديد ترورهاي كور منافقين عليه مردم عادي كوچه و بازار دو بحران عمده كشور بود. نامزدهاي اين دوره از انتخابات عبارت بودند از: آيت‌الله سيد علي خامنه‌اي، سيد علي اكبر پرورش، حسن غفوري فرد و سيد رضا زواره‌اي. آيت‌الله خامنه‌اي در اين انتخابات كه دهم مهر 1360 برگزار شد، در شرايطي به پيروزي رسيد كه 3 ماه پيش از آن خود در مسجد ابوذر تهران مورد سوء قصد عوامل سازمان مجاهدين خلق قرار گرفته و از ناحيه دست و سينه به شدت مجروح شده بود. وي در اين انتخابات توانست از مجموع 8/16 ميليون رأي ماخوذه، بيش از 16 ميليون راي را از آن خود سازد و بالاترين درصد آرأ مردم را در جريان نه مرحله انتخابات رياست جمهوري به خود اختصاص دهد. آيت الله خامنه‌اي كه در سالهاي پس از پيروزي انقلاب مسؤوليتهايي چون عضويت در شوراي انقلاب، نمايندگي امام در شورايعالي دفاع، امامت جمعه تهران و نمايندگي مردم تهران در مجلس شوراي اسلامي را بر عهده داشت، دو دوره چهار ساله در سمت رياست جمهوري خدمت كرد. چهارمين انتخابات رياست جمهوري
چهارمين دوره انتخابات رياست جمهوري، 25 مرداد 1364 برگزار شد. آيت الله خامنه‌اي، حبيب الله عسگر اولادي و سيد محمود كاشاني، نامزدهاي اين دور از انتخابات بودند. در اين دور از انتخابات نيز آيت‌الله خامنه‌اي با كسب بيش از 12 ميليون از مجموع 2/14 ميليون راي ماخوذه به رياست جمهوري انتخاب شدند. ايشان در اين 8 سال سفرهاي متعددي به كشورهاي خارجي داشت. نطق سال 1366 ايشان در اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل، بويژه در نشان دادن مظلوميت جمهوري اسلامي و توطئه‌هاي استكبار عليه انقلاب اسلامي سهم بسزايي داشت.
از مهمترين رويدادهاي دوره دوم رياست جمهوري آيت‌الله خامنه‌اي، مي‌توان به پذيرش قطعنامه 598 شوراي امنيت سازمان ملل كه 26 تير 1367 به وقوع پيوست و رحلت بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران در 14 خرداد 1368 اشاره كرد. در پي اين رويداد آيت‌الله خامنه‌اي توسط مجلس خبرگان رهبري، جانشين حضرت امام(ره) شد. اين واقعه كمتر از 2 ماه پيش از برگزاري پنجمين دوره انتخابات رياست جمهوري رخ داد. پنجمين انتخابات رياست جمهوري
آقاي هاشمي رفسنجاني چهارمين رئيس جمهور ايران بود كه در جريان برگزاري پنجمين انتخابات رياست جمهوري به اين سمت انتخاب شد. در اين انتخابات كه ششم مرداد 1368 برگزار شد، وي از مجموع 4/16 ميليون راي ماخوذه 5/15 ميليون راي مردم را به خود اختصاص داد. تنها رقيب هاشمي رفسنجاني در اين دور از انتخابات، عباس شيباني بود. آقاي هاشمي رفسنجاني پس از پيروزي انقلاب از سوي حضرت امام(ره) به عضويت شوراي انقلاب درآمد و از همان بدو امر جزو شوراي موسسين حزب جمهوري اسلامي شد. او در چهارم خرداد 1358 از يك سوء قصد توسط گروهك فرقان جان سالم به در برد. وي پيش از احراز مقام رياست جمهوري، سه دوره رييس مجلس شوراي اسلامي بود. ششمين انتخابات رياست جمهوري
ششمين انتخابات رياست جمهوري، 21 خرداد 1372 برگزار شد و طي آن آقاي هاشمي رفسنجاني از 7/16 ميليون راي ماخوذه، 5/10 ميليون آن را به خود اختصاص داد. احمد توكلي، عبدالله جاسبي و احمد طاهري، نامزدهاي مطرح اين دور از انتخابات رياست جمهوري بودند. آقاي هاشمي رفسنجاني تا زمان برگزاري هفتمين انتخابات رياست جمهوري، در اين سمت باقي ماند و سپس در پايان دو دوره رياست جمهوري، از سوي رهبر انقلاب به رياست مجمع تشخيص مصلحت نظام برگزيده شد. هفتمين انتخابات رياست جمهوري
هفتمين انتخابات رياست جمهوري، دوم خرداد 1376 برگزار شد. آقايان سيدمحمدخاتمي، علي‌اكبر ناطق نوري، سيد رضا زواره‌اي و محمد محمدي ري شهري نامزدهاي اين دوره از انتخابات بودند. در اين انتخابات آقاي سيد محمد خاتمي از مجموع 29 ميليون و 76 هزار و 70 راي ماخوذه، 20 ميليون و 78 هزار و 178 راي مردم را به دست آورد. برگزاري اجلاس سران كشورهاي اسلامي در تهران در آذر 1376، برگزاري انتخابات سراسري سومين مجلس خبرگان در اول آبان 1377، انتخابات شوراهاي شهري در هفتم اسفند 1377، انتخابات بيستمين دوره مجلس شوراي اسلامي در 29 بهمن 1378، و حادثه «11 سپتامبر امريكا» از رويدادهاي عمده دور اول رياست جمهوري آقاي خاتمي بود.
هشتمين انتخابات رياست جمهوري هشتمين انتخابات رياست جمهوري، روز 18 خرداد 1380 برگزار شد. در اين دور آقايان سيدمحمدخاتمي، احمد توكلي، علي شمخاني، عبدالله جاسبي، حسن غفوري فرد، منصور رضوي، شهاب الدين صدر، علي فلاحيان و مصطفي هاشمي طبا نامزدهاي مطرح بودند. در اين دور از انتخابات نيز آقاي خاتمي توانست از مجموع 28 ميليون و 86 هزار و 507 راي ماخوذه در داخل كشور و 73 هزار و 889 راي ماخوذه در شعبه‌هاي خارج از كشور، با 21 ميليون و 659 هزار و 53 راي به عنوان هشتمين رئيس جمهور ايران برگزيده شود. حمله امريكا به عراق و افغانستان و ساقط شدن صدام و طالبان دراين دو كشور، برگزاري هفتمين دوره انتخابات مجلس ـ اسفند 1382ـ و خودكفايي گندم در سال 1383 ش. از مهمترين رويدادهاي دوره دوم رياست جمهوري آقاي خاتمي بود.
نهمين انتخابات رياست جمهوري نهمين انتخابات رياست جمهوري، در دو مرحله و در روزهاي 27 خرداد و 3 تير 1384 صورت گرفت. آقايان محمود احمدي نژاد، علي‌اكبر هاشمي رفسنجاني، مهدي كروبي، محمدباقر قاليباف، مصطفي معين و علي لاريجاني نامزدهاي اين دوره بودند. محمود احمدي‌نژاد و علي‌اكبر هاشمي رفسنجاني به دور دوم انتخابات راه يافتند. در دور دوم آقاي محمود احمدي‌نژاد از مجموع 27 ميليون و 959 هزار و 253 راي، 782/248/17 راي را از آن خود ساخت و به عنوان نهمين رئيس جمهوري اسلامي ايران برگزيده شد.
منبع : كتابخانه تبيان